- prawo pracy
- prawo cywilne
- prawo administracyjne
- prawo ubezpieczeń społecznych
- przygotowanie do rozpoczęcia działalności gospodarczej
- sprawy rodzinne
- prawo podatkowe z wyłączeniem spraw podatkowych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej
Loading...
Wsparcie realizowane w ramach Projektu „Ośrodek Informacji i Bezpłatnych Porad Prawnych Prawnych dla Osób z Niepełnosprawnościami WIFOON 2023” dofinansowanego ze środków budżetowych Miasta Poznania #poznanwspiera.
Wyjątkowo porady prawne, w zakresie w jakim umożliwia to formuła kontaktu pośredniego, udzielane są również w ramach rozmowy telefonicznej oraz korespondencji e-mail.
#poznanwspiera
Sąd Najwyższy, wydając postanowienie z dnia 21 października 2021 r., w sprawie V CSKP 349/21, wskazał, że „należy postulować odejście od nadużywania w orzecznictwie instytucji ubezwłasnowolnienia całkowitego i ograniczenia go do przypadków wyraźnie je uzasadniających, jeżeli zastosowanie innych środków prawnych okazałoby się oczywiście niewystarczające. Odrzucić przy tym należy wyrażany niekiedy pogląd, że sam fakt istnienia zaburzeń psychicznych uzasadnia przypuszczenie, zgodnie z którym dana osoba nie jest w stanie samodzielnie kierować swoim postępowaniem i nie jest w stanie podejmować żadnych racjonalnych decyzji.”
Przywołane powyżej stanowisko koresponduje z regulacjami prawnymi, jak i uprzednio zajmowanymi przez Sąd Najwyższy stanowiskami, w tym przyjętym w postanowieniu z dnia 18 marca 2021 r., V CSKP 235/21, w którym podkreślono, że „W przypadku oceny zasadności ubezwłasnowolnienia wymagane jest istnienie przesłanki interesu publicznego oraz interesu osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, przy czym interes ten jest inaczej diagnozowany i oceniany w wypadku ubezwłasnowolnienia całkowitego, a inaczej w wypadku częściowego. Stosowanie przepisów o ubezwłasnowolnieniu wymaga jak najpełniejszego uwzględnienia woli osoby zainteresowanej, bowiem pierwszorzędne znaczenie ma w tym przypadku zapewnienie jej dobra i ochrony. To każdorazowo powinno uwzględniać stopień rozeznania tej osoby, przede wszystkim na podstawie ustalenia stopnia jej niepełnosprawności intelektualnej (o ile taka występuje) i jej skutków. Przy uwzględnieniu powyższych okoliczności konieczne jest respektowanie każdorazowo konstytucyjnej wartości pierwotnej, tj. godności człowieka (art. 30 Konstytucji RP), z której wynika nakaz tworzenia i stosowania prawa przez wszystkie organy władzy publicznej w zakresie ich kompetencji w taki sposób, by uwzględniać gwarancje stworzenia warunków właściwego funkcjonowania osoby w społeczeństwie oraz stworzenia jej możliwości samorealizacji, tj. wolnego rozwoju własnej osobowości.”
Do ww. kierunku orzeczniczego nawiązując również sądy powszechnie w tym Sąd Apelacyjny w wyroku z dnia 13 maja 2021 r., V ACa 118/20, uznając, że „ubezwłasnowolnienie jest formą głębokiej ingerencji w życie jednostki i powinno być stosowane wyłącznie w wypadkach, w których jest dla niej korzystne. Ubezwłasnowolnienie zarówno częściowo jak i całkowite nie może zostać orzeczone, jeżeli interesy określonej osoby są zaspokojone i zabezpieczone w inny sposób. Jak wynika z okoliczności sprawy, uczestnik postępowania dobrze funkcjonował w swoim środowisku, a niezależnie od tego uzyskał niezbędna mu pomoc, skoro przebywa w domu opieki społecznej. Zatem nie zachodzi potrzeba udzielenia mu pomocy (w postaci orzeczenia ubezwłasnowolnienia).”.
„Ubezwłasnowolnienie, zwłaszcza całkowite, jest tak daleko idącą ingerencją w sferę praw i wolności człowieka, że stosowane winno być wyjątkowo, w wypadkach, gdy nie ma możliwości ochrony osoby chorej lub upośledzonej w inny sposób. Nie może za utrzymywaniem ubezwłasnowolnienia całkowitego przemawiać to, że dotychczasowa opiekunka nie jest w stanie wykonywać swoich względem pupilki obowiązków; podobnie za tym nie może przemawiać to, że jej rodzinna i osobista sytuacja wyklucza zamieszkiwanie z najbliższymi. W państwie o pewnym poziomie cywilizacyjnym, jakim jest Polska, musi wszak być możliwe zapewnienie osobie chorej dachu nad głową i wsparcia w życiu codziennym bez konieczności całkowitego odbierania jej możliwości decydowania o sobie.” (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 18 grudnia 2017 r., I ACA 154/17). Uwzględniając powyższe, pomimo że wielokrotnie osoby sprawujące opiekę nad osobami z znacznymi trudnościami życiowymi, w tym powiązanymi z niepełnosprawnościami, czy też osoby będące w ich bezpośrednim otoczeniu, rozważając wszczęcie procedury ubezwłasnowolnienia, to należy pamiętać, że działanie takie będzie skrupulatnie i całościowo weryfikowane przez sąd w toku postępowania. Rolą sądu pozostaje obiektywna ocena zasadności podjęcia decyzji o tak daleko idącej ingerencji, przy jednoczesnym uwzględnieniu jej nieodzowności. Orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu będzie stanowić wyjątek.
Osoby z niepełnosprawnościami, mocą regulacji art. 15 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (dalej: „ustawa o rehabilitacji”), objęte są szczególną ochroną w stosunkach pracowniczych. Nawet w przypadku lekkiego stopnia niepełnosprawności wskazany akt prawny przewiduje rozwiązania szczególne. Stosownie bowiem do art. 15 ust. 1 ustawy rehabilitacyjnej „Czas pracy osoby niepełnosprawnej nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo”. Ochrona ta jest dalej idąca w przypadku osób z znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, albowiem ich czas pracy nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo (art. 15 ust. 2 ustawy o rehabilitacji). Wyjątki od przywołanych powyżej reguł wiodących wyrażono w art. 16 ust. 1 ustawy rehabilitacyjnej.
W związku z funkcjonowaniem osób z niepełnosprawnościami na rynku pracowniczym ujawniają się wątpliwości dotyczące tego, czy przywołane powyżej normy tygodniowego czasu pracy, w szczególności właściwe dla osób z niepełnosprawnością umiarkowaną lub znaczną, doznają proporcjonalnego dostosowania w przypadku osób pracujących na część etatu, a jeżeli tak to czy mogą być one ustalane jako średniodniowy lub średniotygodniowy czas pracy. Przykładowo, czy osoba z jednym spośród ww. orzeczeń, pracując na ½ etatu, w ciągu tygodnia nie może pracować dłużej niż wyznacza to 17,5 godzin czas pracy, czy też zastosowanie nadal znajduje 35 godzinny limit czasu pracy na tydzień. Dodatkowo pojawia się pytanie czy w przypadku znajdowania do takiej osoby zastosowania przez 17,5 godzinny, tygodniowy limit czasu pracy, czy prawnie dozwolone jest aby osoba taka w jednym tygodniu pracowała 25 godzin, a w drugim 10, a istotne jest jedynie aby średniotygodniowy czas pracy nie odbiegał in plus względem 35 godzinnego wymiaru czasu pracy.
W świetle stanowisk stosownych organów, prawnie dozwolone wydaje się aby osoba taka mogła pracować 5 dni w tygodniu po 3,5h, ale również aby dwa dni w tygodniu pracowała 7 godzin i jeden dzień w tygodniu 3,5 godziny. W stanowisku Państwowej Inspekcji Pracy z dnia 8 kwietnia 2015 r. (znak: GNP-364-023-27-1/15) wskazano, iż rozkład czasu pracy pracownika określający dni pracy oraz liczbę godzin przypadających do przepracowania w poszczególnych dniach zależy od potrzeb pracodawcy. Najczęściej, pracownik niepełnosprawny zatrudniony np. na 1/2 etatu wykonuje pracę przez pięć dni w tygodniu w wymiarze 3,5 godziny dziennie. Formalnie nie ma jednak przeszkód, aby pracownik taki świadczył pracę w niektóre dni tygodnia w wymiarze 7 godzin dziennie, a w zamian inne dni miał wolne od pracy. Nie może jedynie dojść do przekroczenia 7-godzinnej normy dobowej.
Przyjmując logikę ww. stanowiska można byłoby uznać, że zbieżna sytuacja występuje w przypadku tygodniowego czasu pracy, który nie może w świetle regulacji art. 15 ust. 2 ustawy rehabilitacyjnej przekroczyć 35 godzin w tygodniu, a nie 17,5, a w konsekwencji prawnie dozwolone było zastosowanie, ww. mechanizmu uśrednienia czasu pracy, gdyż nie koliduje on z maksymalnym wymiarem tygodniowym ustalanym w sposób stały, a nie proporcjonalny (z założenia w ciągu tygodnia nie przekracza się normy 35 godzin czasu pracy).
Powyżej przyjęte założenia wykazują pewien stopień konfliktu z celem wprowadzenia regulacji art. 15 ust. 2 ustawy rehabilitacyjnej, gdyż w istocie pozwalają na to aby wyłącznie poprzez ograniczenie etatu do 7/8 etatu możliwym było zapewnienie dostępności pracownika w takim samym wymiarze czasu, jak osoby nie legitymującej się stosownym orzeczeniem. Istnieją zatem argumenty funkcjonalne i celowościowe, które uzasadniają przyjęcie, że norma dzienna i tygodniowa czasu pracy w przypadku części etatu, winna być ustala proporcjonalnie tj. wynosić 3,5 godzinny dziennie i 17,5 tygodniowa (art. 15 ust. 2 ustawy rehabilitacyjnej). Przyjmując takie założenia, nie byłoby dozwolone aby osoba taka pracowała dziennie dłużej niż 3,5 godziny w tygodniu dłużej niż 17,5 godziny. W przypadku przywołanych powyżej ograniczeń czasu pracy, nie miałaby zastosowania (ani bezpośrednio, ani pośrednio) również tzw. zasada przeciętności i dopuszczalności uśredniania czasu pracy z kolejnych dni czy tygodni.
Trzecią drogę w ww. zakresie wskazano w stanowisku Biura Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych wyrażonym piśmie z dnia 18 kwietnia 2013 roku, znak. BON-I-52311-76-2-WK/14, w którym stwierdzono, iż „przepisy art. 15 ust. 2 w/w ustawy, wyznaczają normy czasu pracy dla pracownika niepełnosprawnego zatrudnionego na pełen etat, natomiast w przypadku osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, zatrudnionej na cześć etatu, normy te należy skrócić proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy takiej osoby. W przypadku osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, zatrudnionej np. na ½ etatu, będzie to 3,5 godziny dziennie i maksymalnie 17,5 godziny tygodniowo, przy czym dzienna norma czasu pracy takiej osoby nie może przekroczyć 7 godzin”. W świetle wskazanego stanowiska proporcjonalność dotyczyłaby w istocie jedynie tygodniowego wymiaru czasu pracy, ale już nie dobowego.
Stosownie do regulacji art. 15 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (dalej: „ustawa o rehabilitacji”), osoby z niepełnosprawnościami objęte są szczególną ochroną w stosunkach pracowniczych. Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy rehabilitacyjnej „Czas pracy osoby niepełnosprawnej nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo”. Z kolei w przypadku osób z znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, albowiem ich czas pracy nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo (art. 15 ust. 2 ustawy o rehabilitacji). Przepis art. 16 ust. 1 pkt 2) wspomnianej ustawy daje osobie zatrudnionej, prawo do zawnioskowania do lekarza wyrażenie zgody na wyłączenie stosowania względem niego ww. przywilejów. W takiej sytuacji ujawnia się pytanie czy powrót do ogólnych reguł czasu pracy, w szczególności w przypadku osób legitymujących się umiarkowanym lub znacznym stopniem niepełnosprawności, uzasadnia oczekiwanie podwyżki wobec zwiększonej dostępności dla pracodawcy.
Stosowanie obniżonych norm czasu pracy, nie może powodować obniżenia wysokości wynagrodzenia wypłacanego w stałej miesięcznej wysokości. Jeśli pracownik wynagradzany jest w stawkach godzinowych to stawki te przy przejściu na normy obniżone ulegają podwyższeniu w stosunku, w jakim pozostaje dotychczasowy wymiar czasu pracy do tych norm (art. 18 ustawy rehabilitacyjnej). Oznacza to, że pracownicy z niepełnosprawnościami, którzy korzystają ze skróconej 7 godzinnej normy czasu pracy powinni otrzymać wynagrodzenie w takiej wysokości, jakie otrzymaliby, gdyby pracowali w ramach 8 godzinnej normy czasu pracy.
Z przepisów ustawy rehabilitacyjnej nie wynika jednak obowiązek podwyższenia wynagrodzenia w przypadku gdy pracownik przechodzi z ograniczonej normy czasu pracy na pełną. Potwierdza to stanowisko Głównego Inspektoratu Pracy z dnia 29 sierpnia 2024 r., (GNP-306-023-102-1/14), wskazujące, że „analiza powyższych przepisów prowadzi do wniosku, iż intencją ustawodawcy było niedopuszczenie do sytuacji, w której objęcie osób niepełnosprawnych szczególną ochroną w zakresie czasu pracy prowadziłoby do ich pokrzywdzenia w zakresie wynagrodzenia. Ratio legis przywołanych regulacji jest dostosowanie norm czasu pracy osób niepełnosprawnych do ich psychofizycznych możliwości, poprzez sztywne ukształtowanie/skrócenie norm czasu pracy, przy jednoczesnym utrzymaniu wysokości wynagrodzenia. Dyspozycja art. 18 ustawy znajduje zastosowanie wyłącznie w sytuacji przejścia z norm powszechnie obowiązujących na normy szczególne przewidziane w art. 15 ustawy, gdy wskutek redukcji czasu pracy dochodziłoby do obniżenia pensji pracownika. Reasumując, obowiązek podwyższenia godzinowej stawki wynagrodzenia zasadniczego, o którym mowa w art. 18 ustawy, aktualizuje się jedynie w przypadku zastosowania szczególnych norm czasu pracy z art. 18 ustawy, nie zaś w sytuacji odwrotnej (przejścia z norm szczególnych na ogólne).”
Podstawy prawne:
1) Konwencja o prawach dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych z dnia 20 listopada 1989 r. (Dz. U. z 1991r. Nr 120,poz.526 z późn. zm.)
2) Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997r. (Dz. U. Nr78, poz.483 z późn. zm.)
3) Ustawa z dnia 25 lutego 1964r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t. j. Dz. U. z 2020 r.poz.1359)
4) Ustawa z dnia 28 lipca 2023r.o zmianie ustaw Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz.1606).
5) Ustawa z dnia 13 maja 2016r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczości na tle seksualnym z dnia 13 maja 2016 o przeciwdziałaniu zagrożeniu przestępczości na tle seksualnym (tj. Dz. U. z 2023r.poz.1304)
6) Ustawa a dnia 29 lipca 2005 o przeciwdziałaniu przemocy domowej (tj. Dz. U. z 2021r.poz.1249)
7) Ustawa z dnia 6 czerwca1997r.Kodeks karny (t. j. Dz. U. z 2022r.poz.1138 z późn. zm.)
8) Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (t. j. Dz. U. z 2022r. poz.1375 z późn. zm.)
9) Ustawa z dnia 23 kwietnia1964r. Kodeks cywilny (t. j. Dz. U. z 2022r.poz.1360z późn. zm.) art.23 i 24
10) Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t. j. Dz. U. z 2023r.poz.1550 z późn. zm.).
Nowelizacja Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (Dz.U. poz. 1606) określiła warunki skutecznej ochrony małoletnich przed różnymi formami przemocy. Wprowadzone zmiany wskazują na potrzebę opracowania jasnych i spójnych standardów postępowania w sytuacjach podejrzenia krzywdzenia lub w sytuacji krzywdzenia małoletnich. Niniejsze „Standardy ochrony małoletnich” zwane dalej również Standardami są jednym z elementów systemowego rozwiązania ochrony małoletnich przed krzywdzeniem i stanowią formę zabezpieczenia ich praw. Należy je traktować jako jedno z narzędzi wzmacniających i ułatwiających skuteczniejszą ochronę małoletnich przed krzywdzeniem.
Niniejszy dokument ma charakter ramowy i może (a nawet powinien w sytuacjach uzasadnionych) zostać uszczegółowiony innymi opracowaniami, dokumentami konkretyzującymi poszczególne kwestie uregulowane w sposób ramowy niniejszymi Standardami. Wszelkie dokumenty uszczególawiające niniejsze Standardy należy traktować jako integrealną i spójną część niniejszych Standardów niezależnie od odwołania się do niniejszego dokumentu lub nieodwołania się do niego. W przypadku niedajacych uchylić się kolizji pomiędzy poszczególnymi dokumentami pierwwszeństwo mają niniejsze Standardy.
- W konstruowaniu „Standardów ochrony małoletnich” przyjęto następujące założenia:
- w Wielkopolskim Forum Organizacji Osób z Niepełnosprawnościami (dalej: “WIFOON”) nie są zatrudniane osoby mogące zagrażać bezpieczeństwu małoletnich. Z takimi osobami nie są zawierane również inne stosunku quasi-pracownicze, w tym opierające się na stosunkach obligacyjnych,
- statutowa działalność WIFOON przewiduje ograniczoną interakcję z małoletnimi,
- w WIFOON ogranicza się interakcje, które zwiększają prawodopodieństwa wystąpienie sytuacji generujących zwiększone ryzyko naruszenia interesów małoletnich,
- w WIFOON szczególnie wzmożone procedury diagnozowania i przeciwdziałania sytuacją o których mowa w niniejszym dokumencie, wdraża się w przypadku projektów w których bezpośrednio uczestniczą małoletni. Takie projekty mają znaczenie priorytetowe dla niniejszych standardów i wprowadzanych na ich podstawie zasad szczegółowych,
- w WIFOON interakacja z małoletnimi ma ograniczony zakres i związana jest z realizacją projektów, dla których mogą być opracowane, zindywidualizowane zasady ochrony małoletnich. Oparcowanie takich zasad jest niezbędne jeżeli niniejsze Standardy pozostają niewystarczające dla ochrony małoletnich,
- wszyscy pracownicy WIFOON potrafią zdiagnozować symptomy krzywdzenia małoletniego oraz podejmować interwencje w przypadku podejrzenia, że małoletni jest ofiarą przemocy,
- podejmowane w WIFOON postępowania nie mogą naruszać praw dziecka, praw człowieka oraz bezpieczeństwa danych osobowych,
Ponadto przyjęto, że:
- prowadzone w WIFOON postępowanie na wypadek krzywdzenia lub podejrzenia krzywdzenia małoletnich jest zorganizowane w sposób zapewniający im skuteczną ochronę,
- działania podejmowane w ramach ochrony małoletnich przed krzywdzeniem są dokumentowane oraz monitorowane i poddawane okresowej weryfikacji przy udziale wszystkich zainteresowanych podmiotów.
Uwzgledniając powyższe założenia niniejszy dokument określa ramowe standardy ochrony małoletnich, stanowiące zbiór ogólnych zasad w sytuacjach zagrożenia ich bezpieczństwa. Jego najważniejszym celem jest ochrona małoletnich przed różnymi formami przemocy oraz budowanie bezpiecznego i przyjaznego środowiska w WIFOON, w szczególności w zakresie realizowania projektów w których uczestniczą małoletni.
Ilekroć w dokumencie „Standardy ochrony małoletnich” jest mowa o:
1) małoletnim – należy przez to rozumieć każdą osobę do ukończenia 18 roku życia;
2) personelu – należy przez to rozumieć każdego pracownika WIFOON bez względu na formę zatrudnienia, w tym: wolontariuszy lub inne osoby, które z racji pełnionej funkcji lub zadań mają (nawet potencjalny) kontakt z małoletnimi.
3) przemocy fizycznej – należy przez to rozumieć każde intencjonalne działanie sprawcy, mające na celu przekroczenie granicy ciała małoletniego np. bicie, popychanie, szarpanie, itp.;
4) przemocy seksualnej – należy przez to rozumieć zaangażowanie małoletniego w aktywność seksualną, której nie jest on lub ona w stanie w pełni zrozumieć i udzielić na nią świadomej zgody, naruszającą prawo i obyczaje danego społeczeństwa;
5) przemocy psychicznej – należy przez to rozumieć powtarzający się wzorzec zachowań lub skrajnie drastyczne wydarzenie (lub wydarzenia), które powodują u małoletniego poczucie, że jest nic niewarte, złe, niekochane, niechciane, zagrożone i że jego osoba ma jakąkolwiek wartość jedynie wtedy, gdy zaspokaja potrzeby innych;
6) zaniechanie – należy przez to rozumieć chroniczne lub incydentalne niezaspokajanie podstawowych potrzeb fizycznych i psychicznych przez osoby zobowiązane do opieki, troski i ochrony zdrowia i/lub nierespektowanie podstawowych praw, powodujące zaburzenia jego zdrowia i/lub trudności w rozwoju;
7) przemocy domowej – należy przez to rozumieć jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste członków rodziny, a także innych osób wspólnie zamieszkujących lub gospodarujących, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą;
8) osobie stosującej przemoc domową – należy przez to rozumieć pełnoletniego, który dopuszcza się przemocy domowej;
9) świadku przemocy domowej – należy przez to rozumieć osobę, która posiada wiedzę na temat stosowania przemocy domowej lub widziała akt przemocy domowej.
Standard I.
Pracownicy oraz beneficjenci WIFOON znają „Standardy ochrony małoletnich”.
Dokument jest dostępny i upowszechniany.
Wskaźniki realizacji standardu:
1. Dokument „Standardy ochrony małoletnich” został opracowany, zgodnie z Ustawą z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. poz. 1606).
2. Zapoznano z nim aktualnie zatrudniony personel WIFOON. Z dokumentami będzie zapoznawany, każdy nowy pracownik WIFOON.
3. Jest on dostępny w siedzibie WIFOON oraz udostępniany wszystkim beneficjentom oraz innym osobom.
4. Dokument wprowadzono do stosowania w WIFOON oraz w każdym projekcie w którym bierze udział WIFOON, chyba że w ramach projektu zastosowanie znajdują standardy ochrony małoletnich innej organizacji i pozwalają one na zachowanie nie gorszych standardów niż określone niniejszym dokumentem.
5. Informacje istotne dla małoletnich zawarte w dokumencie upowszechniane są w trakcie bezpośredniego kontaktu z nimi przez pracowników WIFOON.
6. Publikacja dokumentu spełnia wymogi Ustawy o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami.
Personel współtworzy i gwarantuje bezpieczne i przyjazne środowisko w WIFOON.
Wskaźniki realizacji standardu:
1. W WIFOON zatrudnia się personel po wcześniejszej weryfikacji w Krajowym Rejestrze Karnym, Rejestrze Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym.
W przypadku zatrudnienia obcokrajowców personel weryfikuje osobę w rejestrach karalności państw trzecich w zakresie określonych przestępstw (lub odpowiadających im czynów zabronionych w przepisach prawa obcego) lub w przypadkach prawem wskazanych poprzez oświadczenia o niekaralności.
2. Pracownicy WIFOON są świadomi swoich praw oraz odpowiedzialności prawnej ciążącej na nich za nieprzestrzeganie standardów ochrony małoletnich.
3. W WIFOON prowadzona jest systematyczna edukacja wszystkich pracowników z zakresu ochrony małoletnich przed krzywdzeniem, w w szczególności:
a) rozpoznawania symptomów krzywdzenia małoletnich,
b) procedur interwencji w przypadku krzywdzenia lub podejrzenia krzywdzenia, a także posiadania informacji o krzywdzeniu małoletniego,
c) dokumentowania podejmowanych działań związanych z ochroną małoletnich,
d) znajomości praw dziecka oraz praw człowieka, a także zasad bezpiecznego przetwarzania udostępnionych danych osobowych,
e) odpowiedzialności prawnej za zdrowie i życie małoletnich,
f) procedury „Niebieskie Karty”,
g) bezpieczeństwa relacji całego personelu z małoletnimi, uwzględniającą wiedzę o zachowaniach pożądanych i niedozwolonych w kontaktach z małoletnimi.
4. W WIFOON prowadzi się systematyczną diagnozę czynników ryzyka i czynnikow chroniących poczucia bezpieczeństwa małoletnich, a w szczególności w obszarach:
a) realcji między personelem a małoletnimi,
b) relacji między małoletnimi,
c) poczucia bezpieczeństwa psychofizycznego, z uwzględnieniem zagrożeń środowiskowych.
WIFOON oferuje beneficjentom informację w zakresie ochrony małoletnich.
Wskaźniki realizacji standardu:
1. Wszyscy beneficjenci mają dostęp do obowiązujących w WIFOON „Standardów ochrony małoletnich” oraz znają procedury zgłaszania zagrożeń.
2. Beneficjenci są uprawni do uzyskania dodatkowych informacji od personelu WIFOON.
WIFOON zapewnia małoletnim równe traktowanie oraz przestrzeganie ich praw.
Wskaźniki realizacji standardu:
1. Wszyscy beneficjenci mają dostęp do obowiązujących w WIFOON „Standardów ochrony małoletnich” oraz znają procedury zgłaszania zagrożeń.
2. Wszsyscy małoletni są uprawnieni do równej ochrony przewidzianej Standardami.
3. Małoletni są uprawnieni do uzyskania pełnej ochrony wynikającej ze Standardów.
4. Każdy pracownik WIFOON obowiązany jest do udzielenia pomocy, każdemu małoletniemu, w tym w przypadku zaistnienia podejrzeń o wystapieniu naruszenia interesu małoletniego.
Organizacja postępowania na wypadek krzywdzenia lub podejrzenia krzywdzenia małoletnich zapewnia skuteczną ochronę małoletnim.
Wskaźniki realizacji standardu:
1. W WIFOON ustalone są zasady wsparcia małoletniego po ujawnieniu doznanej przez przez niego krzywdy lub zaistnienia podejrzenia, ze taka krzywda może mieć miejsce.
2. Każdy pracownik WIFOON obowiązany jest do udzielenia pomocy, każdemu małoletniemu, w tym w przypadku zaistnienia podejrzeń o wystapieniu naruszenia interesu małoletniego.
3. Stosowane środki ochronne są dostosowywane do zdiagnozowanych sytuacji uzasadniajacych ich zastosowanie.
4. W przypadku powstania wątpliwości co do stosowanych środków lub mających zostać zastosowanymi, personel WIFOON obowiązany jest do uzyskania profesjonalnej i wyspecjalizowanej pomocy zewnętrznej w celu zapewnienia odpowiedniej ochrony małoletnich.
5. Postępowanie na wypadek krzywdzenia lub podejrzenia krzywdzenia małoletniego nie może naruszać jego godności, wolności, prawa do prywatności oraz nie może powodować szkody na jego zdrowiu psychicznym lub fizycznym (poczucie krzywdy, poniżenia, zagrożenia, wstydu).
6. W WIFOON wskazano osoby odpowiedzialne za składanie zawiadomień o popełnieniu przestępstwa na szkodę małoletniego, zawiadamianie sądu opiekuńczego oraz osobę odpowiedzialną za wszczynanie procedury „Niebieskie Karty”.
7. W WIFOON wskazano osoby odpowiedzialne za przyjmowanie zgłoszeń o zdarzeniach zagrażających małoletniemu i udzielenia mu wsparcia. Informacja o osobach przyjmujących zgłoszenia jest upowszechniona na stronie internetowej WIFOON.
8. Podmioty postępowania uprawnione do przetwarzania danych osobowych uczestników postępowania w sprawach krzywdzenia małoletnich przestrzegają Poltykę Bezpieczeństwa Przetwarzania Danych Osobowych, obowiązującą w WIFOON (RODO).
W WIFOON wzmacniane jest poczucie bezpieczeństwa małoletnich w obszarze relacji społecznych oraz ochrony przed treściami szkodliwymi i zagrożeniami z sieci.
Wskaźniki realizacji standardu:
1. W WIFOON stosuje się wymagane standardy w obszarze:
a) przemocy fizycznej,
b) przemocy psychicznej,
c) przemocy domowej,
d) przemocy seksualnej,
e) cyberprzemocy.
2. Personel WIFOON realizuje plan wsparcia małoletniego po ujawnieniu doznanej przez niego krzywdy lub zaistnienia podejrzenia, ze taka krzywda może mieć miejsce.
Działania podejmowane w ramach ochrony małoletnich przed krzywdzeniem są dokumentowane.
Wskaźniki realizacji standardu:
1. W WIFOON prowadzony jest rejestr spraw zdiagnonowanych, w tym zgłaszanych i rozpatrywanych w związku z podejrzeniem lub krzywdzeniem małoletnich.
2. Osoby upoważnione do przyjmowania zgłoszeń związanych z krzywdzeniem małoletnich składają oświadczenie o zachowaniu poufności i zobowiązanie są do zachowania bezpieczeństwa uzykanych danych osobowych.
3. W procedurze „Niebieskie Karty” stosowane są wzory Kart „A” i „B” oraz kwestionariusze rozpoznania przemocy domowej.
4. Dokonuje się szacowania ryzyka naruszeń bezpieczeństwa danych osobowych oraz zasadności przyjętych technicznych i organizacyjnych środkow ochrony.
WIFOON monitoruje i okresowo weryfikuje zgodność prowadzonych działań z przyjętymi zasadami i procedurami ochrony małoletnich.
Wskaźniki realizacji standardu:
1. Przyjęte zasady i realizowane procedury ochrony małoletnich są weryfikowane – przynajmniej raz na dwa lata.
2. Do weryfikacji dokumentacji wykorzystywane są wnioski z kontroli „Standardów ochrony małoletnich” przez uprawnione do kontroli podmioty zewnętrzne.
Środki zbierane na funduszu rehabilitacyjnym mają charakter znaczony i określone ustawowo przeznaczenie. Zważając, na to że „każdorazowe wydatkowanie środków ZFRON w sposób sprzeczny z ich przeznaczeniem, nawet jeżeli środki te zostaną niezwłocznie zwrócone na konto ZFRON, podlega sankcji określonej w art. 33 ust. 4a pkt 2 ustawy o rehabilitacji.” (wyrok NSA z dnia 15 grudnia 2023 r., III FSK 3929/21), w pełni uzasadnione jest przeprowadzenie analizy bieżącego orzecznictwa sądów administracyjnych dotyczącego wskazanego zagadnienia.
Za stanowiskiem wyrażonym przez NSA w wyroku z dnia 25 stycznia 2023 r., III FSK 1559/21, należy wskazać, że „aby konkretny wydatek mógł zostać sfinansowany ze środków funduszu rehabilitacji, powinien między innymi mieć na celu zmniejszenie ograniczeń zawodowych. Uwzględniając ten cel, wydatkowanie środków funduszu na indywidualny program rehabilitacji, powinno ograniczać się tylko do tego rodzaju wydatków, dzięki którym uruchomione zostanie działanie przywracające niepełnosprawnemu sprawność dla wykonywania określonej pracy. Nie chodzi tu o potencjalną przydatność jakichkolwiek przedmiotów objętych IPR, służących zmniejszeniu ograniczeń zawodowych osób niepełnosprawnych. Wydatki przeznaczone na IPR to bowiem takie, które wiążą się nie tylko z wykonywanymi obowiązkami zawodowymi danego pracownika, ale bez których zmniejszenie ograniczeń zawodowych konkretnej osoby niepełnosprawnej, nie będzie mogło zostać zrealizowane. Zasadność poniesienia wydatku musi bowiem wynikać wprost z IPR i musi być uzasadniona spodziewanym zmniejszeniem lub wyeliminowaniem ograniczeń zawodowych z niepełnosprawności pracownika, dla którego IPR został opracowany.”.
Należy jednak za wyrokiem NSA wydanym dnia 21 czerwca 2023 r., III FSK 649/22, wskazać, że „z przepisów nie wynika warunek, iż środki z funduszu rehabilitacji nie mogą być wydatkowane na sprzęt o charakterze standardowym i uniwersalnym albo że sprzęt powinien posiadać ponadstandardowe, dodatkowe przystosowanie do potrzeb osoby niepełnosprawnej.”. Wskazane w przytoczonym wyroku spostrzeżenia prawne, można uzupełnić o stanowisko NSA zajęte w wyroku z dnia 3 marca 2022 r., III FSK 3832/21, zgodnie z którym to „okoliczność, że wymiana wykładziny dotyczy wszystkich osób pracujących na tej powierzchni, nie oznacza, iż nie jest możliwe sfinansowanie ze środków zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych w ramach utworzonego Indywidualnego Programu Rehabilitacji dla tej konkretnej pracownicy wydatku inwestycyjnego, również związanego z ogólną działalnością zakładu.”
Wśród wydatków, które w ostatnim czasie zostały zanegowane przez sądy administracyjne można wskazać, na:
Ustawa z dnia 7 lipca 2023 r. o świadczeniu wspierającym, która co do zasady weszła w życie z dniem 1 stycznia 2024 r., oprócz ustanowienia samodzielnych regulacji dotyczących wskazanych w jej tytule świadczeń, modyfikuje również reguły związane z świadczeniami rodzinnymi. Wskazaną materię reguluje art. 43 ustawy o świadczeniu wspierającym, a jej przepis art. 63 normuje m.in. kwestie dotyczące spraw trwających. Zgodnie z art. 63 ust. 1 ustawy o świadczeniu wspierającym „W sprawach o świadczenie pielęgnacyjne i specjalny zasiłek opiekuńczy, o których mowa w ustawie zmienianej w art. 43 w brzmieniu dotychczasowym, do których prawo powstało do dnia 31 grudnia 2023 r., stosuje się przepisy dotychczasowe.”. Na gruncie wskazanej regulacji powstały wątpliwości, które aktualnie rozpatrują sądy administracyjne. Dotyczą one w szczególności tego, jak definiować powstanie prawa do tychże świadczeń przed 31 grudnia 2023 r., co ma bezpośrednie znaczenie dla stosowania przepisów dotychczasowych lub nowych.
Uzyskanie świadczeń następuje w procedurze wnioskowej, inicjowanej przez podmiot zainteresowany. Stosowny wniosek inicjuje procedurę, która zwieńczona jest wydaniem stosownej decyzji. W tym kontekście ujawnia się pytanie dotyczące tego, czy złożenie wniosku przed 31 grudnia 2023 r., stanowi wystarczającą podstawę do posłużenia się regulacjami dawnymi (tj. sprzed nowelizacji). Zgodnie ze stanowiskiem WSA w Poznaniu wyrażonym w wyroku z dnia 17 kwietnia 2024 r., IV SA/Po 190/24 „Artykuł 63 ust. 1 u.ś.w. jednoznacznie uzależnia zastosowanie przepisów dotychczasowych od powstania prawa, a nie jego stwierdzenia w deklaratywnej decyzji. O powstaniu prawa do świadczenia pielęgnacyjnego przesądza zaistnienie wymaganych przez prawo przesłanek w chwili złożenia wniosku, a deklaratywna decyzja jedynie potwierdza ich istnienie (albo wyklucza) w danym przypadku.”. Przywołanym wyrokiem uznano, że kluczowe znaczenie ma moment zaistnienia wymaganych prawem przesłanek (okoliczności) warunkujących przyznanie świadczenia, a nie potwierdzenia zaistnienia tych wymogów. W konsekwencji z założenia jest to moment złożenia wniosku, a nie wydania decyzji.
Na wskazanym powyżej stanowisku stanął również WSA w Gliwicach w wyroku z dnia 14 marca 2024 r., II SA/Gl 1811/23, podkreślając, że „art. 63 ust. 1 u.ś.w. należy rozumieć w ten sposób, że w przypadku wniosku o świadczenie pielęgnacyjne złożono skutecznie przed dniem 1 stycznia 2024 r. (tj. przed wejściem w życie art. 43 pkt 4 lit. a u.ś.w. zamieniającego art. 17 u.ś.r.) organy rozpatrując ten wniosek po 1 stycznia 2024 r. zobowiązany jest ustalić i ocenić, czy wnioskodawca spełnia przesłanki do uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego określone w przepisach u.ś.r. w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2023 r. W przypadku spełnienia przez wnioskodawcę tych przesłanek organ winien wydać decyzję przyznającą to świadczenie, biorąc za podstawę przepisy u.ś.r. dotychczas obowiązujące. W razie zaś ustalenia, że przesłanki te nie są spełnione, art. 63 ust. 1 u.ś.w. nie znajdzie zastosowania, a tym samym organ winien rozpatrzyć wniosek na gruncie przepisów obowiązujących w dniu orzekania, tj. uwzględniając nowe brzmienie art. 17 u.ś.r.”.
konsekwencji powyższego sam moment wydania decyzji, czy złożenia wniosku nie przesądza automatycznie o stosowaniu reguł dawnych. Istotne znaczenie ma ustalony w toku postępowania moment powstania prawa do uzyskania świadczenia. WSA w Szczecinie w wyroku z dnia 11 stycznia 2024 r., II SA/Sz 961/23, podkreślić, że „o powstaniu prawa do świadczenia można mówić jedynie w takim wypadku, gdy osoba ubiegająca się o jego przyznanie przed dniem 31 grudnia 2023 r. spełniła wszystkie wymagane przepisami ustawy o świadczeniach rodzinnych warunki, a organ nie zdążył przed tą datą wydać decyzji przyznającej świadczenie. Zatem jest to rozwiązanie umożliwiające przyznania świadczenia tym osobom, które przed zmianą przepisów złożyły kompletny wniosek, ale organy nie zdążyły go do dnia 31 grudnia 2023 r. rozpoznać. Regulacja ta nie będzie natomiast mogła mieć zastosowania w takich sprawach, w których przyznanie świadczenia przed dniem 31 grudnia 2023 r. było niemożliwe z uwagi na niespełnienie przez wnioskodawcę wszystkich warunków.”
Poczynione powyżej refleksje warto uzupełnić o stanowisko wyrażone przez WSA w Poznaniu, w wyroku z dnia 24 kwietnia 2024 r., I V SA/Po 231/24, zgodnie z którym „skoro z woli ustawodawcy zachowana zostaje możliwość przyznawania świadczenia pielęgnacyjnego na zasadach dotychczasowych, to przeciągające się postępowanie administracyjne nie może pozbawiać wnioskodawcy możliwości uzyskania tego świadczenia na zasadach dotychczasowych”.
W praktyce postępowań związanych z przyznawaniem świadczeń do wyjątków nie należą sytuacji w których sprawa podlega ponownemu rozpatrzeniu przez organ. Wobec takiej sytuacji faktycznej, WSA w Poznaniu w wyroku z dnia 6 marca 2024 r., IV SA/Po 105/24, uznał, że „jeżeli wniosek został złożony do dnia 31 grudnia 2023 r., to jeśli rozpatrujący ponownie sprawę organ I instancji dojdzie do przekonania, że spełniono przesłanki do przyznania świadczenia pielęgnacyjnego na dzień złożenia wniosku będzie to oznaczało, że prawo do świadczenia pielęgnacyjnego powstało do dnia 31 grudnia 2023 r. W konsekwencji przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego będzie możliwe na podstawie przepisów dotychczasowych w oparciu o art. 63 ust. 1 u.ś.w.”
Świadczenie wspierające, uregulowane ustawą z dnia 7 lipca 2023 r., ma być udzielane osobom niepełnosprawnym mającym potrzebę wsparcia pomocy służącej częściowemu pokryciu wydatków związanych z zaspokojeniem szczególnych potrzeb życiowych tych osób (art. 3 ust. 1 wskazanej ustawy). „Świadczenie wspierające, (…) będzie świadczeniem kierowanym bezpośrednio do osoby z niepełnosprawnościami. Uprawnionymi do świadczenia będą osoby legitymujące się odpowiednim orzeczeniem potwierdzającym niepełnosprawność oraz decyzją ustalającą odpowiedni poziom potrzeby wsparcia (…) Osoba z niepełnosprawnością ma być podmiotem rozstrzygającym odnośnie do tego, jak wykorzystywane ma być otrzymywane wsparcie.” (uzasadnienie rządowego projektu ustawy o świadczeniu wspierającym, druk 3130, s. 2 i 3).
Przepis art. 3 ust. 2 wspomnianej ustawy, stanowi, że „świadczenie wspierające przysługuje osobie w wieku od ukończenia 18. roku życia posiadającej decyzję ustalającą poziom potrzeby wsparcia, o której mowa w art. 6b3 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (…), w której potrzebę wsparcia określono na poziomie od 70 do 100 punktów w skali potrzeby wsparcia, o której mowa w art. 4b ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.”.
Wspomniany art. 4b ust. 1 ustawy rehabilitacyjnej definiuje potrzebę wsparcia jako „następstwo braku lub utraty autonomii fizycznej, psychicznej, intelektualnej lub sensorycznej. Przy ustaleniu potrzeby wsparcia bierze się pod uwagę, adekwatnie do wieku oraz niepełnosprawności fizycznej, psychicznej, intelektualnej lub sensorycznej, zdolność osoby do samodzielnego wykonywania określonych czynności, związanych z obszarami codziennego funkcjonowania oraz rodzaj wymaganego wsparcia, z uwzględnieniem czasu niezbędnego do jej wykonania oraz konieczności wsparcia przez inną osobę lub technologię wspomagającą, mającą na celu zapewnienie zwiększenia lub utrzymania niezależności osoby niepełnosprawnej.”. Poziom wsparcia określa się w skali od 0 do 100, przy czym 100 stanowi najwyższy poziom wsparcia. Regulacja art. 4c ust. 1 ustawy rehabilitacyjnej przewiduje, że „Poziom potrzeby wsparcia ustalany jest na podstawie obserwacji, wywiadu bezpośredniego oraz oceny funkcjonowania osoby ubiegającej się o ustalenie poziomu potrzeby wsparcia, przy zastosowaniu formularza w zakresie ustalania poziomu potrzeby wsparcia dla osób zaliczonych do stopnia niepełnosprawności, a także na podstawie informacji wskazanych w kwestionariuszu, o którym mowa w art. 6b ust. 3.”
Decyzje ustalające poziom potrzebny wsparcia będą wydawane przez wojewódzkie zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności na wniosek osób niepełnosprawnych. Zgodnie z art. 6b ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych decyzję ustalającą poziom potrzeby wsparcia wydaje się na wniosek. Wniosek taki może zostać złożony wraz z wnioskiem o wydanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności. Z art. 6b ust. 3 ustawy rehabilitacyjnej należy wieść, że wniosek taki może zostać złożony niezależnie od wniosku o wydanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności.
Decyzja wojewódzkiego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności nie jest samodzielną podstawą do wypłaty świadczenia wspierającego. Zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 7 lipca 2023 r. o świadczeniu wspierającym „postępowanie w sprawie świadczenia wspierającego prowadzi oraz świadczenie to wypłaca Zakład Ubezpieczeń Społecznych”. Jak stanowi art. 9 ust. 1 i 2 wskazanej w poprzednim zdaniu ustawy, ustalenie prawa do świadczenia wspierającego oraz jego wypłata następuje na wniosek uprawnionej osoby, który może zostać złożony najwcześniej w miesiącu, w którym decyzja ustalająca poziom potrzeby wsparcia stała się ostateczna. Świadczenie wspierające co do zasady będzie przysługiwać od miesiąca złożenia wniosku o jego przyznanie, jednak uwzględniając szczególny charakter świadczenia wspierającego, którego nabycie uzależnione jest od posiadania decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia, wprowadzone zostały regulacje wydłużające okres na złożenie wniosku o to świadczenie w sytuacji, gdy osoba nie posiada jeszcze tej decyzji. W związku z tym, jeżeli osoba złoży wniosek o ustalenie prawa do świadczenia wspierającego w okresie trzech miesięcy, licząc od dnia wydania decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia, prawo do świadczenia wspierającego zostanie ustalone od miesiąca, w którym złożono wniosek o wydanie tej decyzji. Przepis art. 26 ust. 5 ustawy, przewiduje, że „prawo do świadczenia wspierającego ustala się na czas ważności decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia, do ostatniego dnia miesiąca, w którym upływa termin ważności tej decyzji.”.
Wyrok TK z dnia 7 marca 2007 r., K 28/05 wprost potwierdził, że osoba ubezwłasnowolniona musi mieć prawo do zawnioskowania o uchylenie lub zmianę ubezwłasnowolnienia. Wskazane stanowisko TK ma swoje odbicie w art. 559 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego, zgodnie z którym „Z wnioskiem o uchylenie albo zmianę ubezwłasnowolnienia może wystąpić także ubezwłasnowolniony”.
Zarówno orzeczenie ubezwłasnowolnienia jak i jego uchylenie następuje w oparciu o weryfikację istnienia podstaw zastosowania wspomnianego środka prawnego. W kontekście wniosku osoby ubezwłasnowolnionej, wskazał na to SN w postanowieniu z dnia 18 marca 2021 r., V CSKP 235/21, podkreślając, że „ocena prawna powinna uwzględniać stan świadomości istnienia u osoby ubezwłasnowolnionej istnienia choroby, jej przebiegu i rokowań, rozeznania potrzeb, ewentualnego wymagania stałego, systematycznego leczenia oraz tego, czy istnieje ryzyko jego zaprzestania wraz z ewentualnymi wynikającymi z tego konsekwencjami dla samej zainteresowanej (w szczególności ryzyka hospitalizacji i pogorszenia stanu zdrowia w razie zaprzestania leczenia). Ustalenie tych okoliczności należy do biegłych (lekarzy specjalistów), zaś na ich podstawie sąd obowiązany jest rozstrzygnąć o wsparciu osoby z niepełnosprawnością z optymalnym wykorzystaniem dostępnych na gruncie obowiązującego prawodawstwa i możliwych do zastosowania instrumentów prawnych.”
Regulacje ustawowe przesądzają, że sąd:
Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 7 lipca 2021 r., III CSKP 47/21 podkreślił, że „w sprawie o uchylenie ubezwłasnowolnienia częściowego właściwy model oceny powinien polegać na sprawdzeniu, czy wnioskodawca nadal potrzebuje pomocy do prowadzenia swoich spraw - czyli czy na datę rozstrzygania sprawy o uchylenie ubezwłasnowolnienia pozostają aktualne, czy też, przeciwnie, ustały określone wart. 16 KC przyczyny uzasadniające ubezwłasnowolnienie częściowe.”.
W ww. kontekście należy przypomnieć, że ubezwłasnowolnienie częściowe orzekane jest gdy „z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii (…) stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.”. Z kolei ubezwłasnowolnienie całkowite następuje „jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, (osoba, która ukończyła co najmniej trzynaście lat) nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.”
Świadczenie pielęgnacyjne, o którym mowa w art. 17 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, przysługuje z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.
Zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych rezygnację z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, należy definiować jako:
Zarówno rezygnacja jak i niepodejmowanie pracy musi mieć przy tym charakter celowy i powiązany z ustawowo określonym celem – sprawowaniem opieki nad osobą legitymującą się określonym orzeczeniem o niepełnosprawności.
Sama okoliczność niepozostawania w stosunku zatrudnienia lub innym wykazującym cechy pracy zarobkowej, nie stanowi bezwzględnie o rezygnacji z pracy. Stan ten jest determinowany po pierwsze ogólną możliwością podjęcia pracy. Jak wskazał WSA w Poznaniu w wyroku z dnia 9 marca 2023 r., IV SA/Po 108/23 „rezygnacja zaś z pracy lub innego zatrudnienia oznacza, że podjęcie zatrudnienia było możliwe, gdyż osoba rezygnująca była zdolna do pracy.”
W dalszej kolejności niezbędne jest ustalenie przyczyn niepodejmowania pracy. Na wspomniany aspekt wskazuje m.in. WSA w Poznaniu, w wyroku z dnia 15 lutego 2023 r., IV SA/Po 46/23, podkreślając, że „wykładnia art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych prowadzi do wniosku, że zaprzestanie aktywności zawodowej przez opiekuna musi być spowodowane koniecznością sprawowania opieki nad osobą niepełnosprawną, nie zaś innymi przyczynami, głównie leżącymi po stronie osoby ubiegającej się o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego. Osoby te decydując się na sprawowanie opieki pozbawiają się możliwości uzyskiwania jakichkolwiek dochodów związanych z zatrudnieniem lub inną pracą zarobkową, stąd w takiej sytuacji mogą liczyć na wsparcie ze strony Państwa. Świadczenie pielęgnacyjne przynajmniej częściowo ma na celu zrekompensowanie utraty dochodów wskutek zaprzestania lub niepodejmowania aktywności zawodowej.”
Powyższe jest łatwiejsze w przypadku zrezygnowania z podejmowania pracy zarobkowej, m.in. poprzez wykazanie koincydencji. Powyższe będzie utrudnione w przypadku niepozostawania w stosunku zarobkowym w momencie powstania przyczyn uzasadniających podjęcie opieki i następczym zaprzestaniu podejmowania działań w celu rozpoczęcia pracy zarobkowej.
Sama rezygnacja z pracy, nie determinuje uzyskania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. Jak wskazuje się w orzecznictwie sądowym „z przepisu art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych wynika, że osoba ubiegająca się o świadczenie pielęgnacyjne musi sprawować opiekę nad osobą niepełnosprawną w takim wymiarze, że w związku z tym rezygnuje lub nie podejmuje zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, a między obiema tymi okolicznościami zachodzi bezpośredni związek przyczynowy. Oznacza to, że w każdej sprawie o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego istotna jest ocena, czy zakres i rozmiar sprawowanej przez wnioskodawcę opieki nad osobą niepełnosprawną wypełnia ustawowe przesłanki warunkujące przyznanie tego uprawnienia oraz czy istnieje opisany wyżej związek przyczynowo - skutkowy.” (wyrok WSA w Gdańsku z dnia 15 marca 2023 r., II SA/Gd 726/22).
Ustawa z dnia 7 października 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących ochronie odbiorców energii elektrycznej w 2023 roku w związku z sytuacją na rynku energii elektrycznej, przewiduje zamrożenie cen energii elektrycznej w 2023 r.. Nie jest to jednak absolutne i całkowite zamrożenie cen. Dotyczy ono poboru energii do wysokości limitu rocznego, który z założenia wynosi 2 MWh dla gospodarstwa domowego. Ustawa przewiduje możliwość zwiększenia tego limitu w przypadku zamieszkiwania w gospodarstwie domowym przez osobę z niepełnosprawnością. W takiej sytuacji można zawnioskować o zamrożenie cen do limitu rocznego o wysokości 2,6 MWh.
Ustawa z dnia 15 września 2022 r. o zmianie ustawy – Prawo oświatowe oraz ustawy o finansowaniu zadań oświatowych, modyfikuje m.in. reguły dotyczące zwrotu kosztów przewozu dzieci niepełnosprawnych do szkół i przedszkoli. Obowiązek zapewnienia transportu przez gminę Przepis:
Zgodnie z art. 39a ust. 1 Prawa oświatowego realizacja ww. obowiązków przez gminę może polegać na zorganizowaniu bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu dzieci, młodzieży i uczniów we własnym zakresie albo poprzez zwrot rodzicom kosztów przewozu dzieci, młodzieży i uczniów oraz rodziców. Znowelizowane zasady dotyczą drugiego z ww. wariantów, tj. zwrotu kosztów.
Jak wskazano w uzasadnieniu senackiego projektu ustawy o zmianie ustawy – Prawo oświatowe (Druk nr 2323) „Zmienność cen paliwa, a zwłaszcza ich wzrost, powoduje, że rodzice realizujący dowóz dzieci i młodzieży do placówek oświatowych nie otrzymują zwrotu kosztów paliwa w rzeczywistym ich wymiarze. Nie otrzymują także zwrotu innych kosztów eksploatacji pojazdu używanego do realizacji tego świadczenia.”. Ze względu na ww. okoliczności zaproponowano zmienione reguły rozliczeń odrywające się od ww. aspektów.
W uzasadnieniu wskazano ponadto, że „Proponowana zmiana ma przyczynić się do zmniejszenia dysproporcji pomiędzy ponoszonymi, a refundowanymi kosztami dowozu. Zmiana systemu zwrotu kosztów jest koniecznym wsparciem dla rodziców, bez którego wielu z nich nie będzie w stanie realizować dowozu swoich dzieci do placówek oświatowych. W takiej sytuacji gmina będzie obowiązana do zorganizowania specjalistycznych usług transportowych, które nie wszędzie są osiągalne, a tam gdzie są wykonywane niejednokrotnie wymagają od gminy poniesienia kosztów znacząco wyższych niż refundacja oferowana rodzicom.”
Zwrot kosztów jednorazowego przewozu następuje w wysokości określonej według wzoru:
koszt=(a-b)*c*(d/100)
a - liczba kilometrów przewozu drogami publicznymi z miejsca zamieszkania do przedszkola, oddziału przedszkolnego w szkole podstawowej, innej formy wychowania przedszkolnego, ośrodka rewalidacyjno-wychowawczego, szkoły podstawowej albo szkoły ponadpodstawowej, a także przewozu rodzica z tego miejsca do miejsca zamieszkania lub miejsca pracy, i z powrotem
b - liczba kilometrów przewozu drogami publicznymi z miejsca zamieszkania rodzica do miejsca pracy i z powrotem, jeżeli nie wykonywałby przewozu, o którym mowa w lit. a,
c - średnia cena jednostki paliwa w danej gminie właściwego dla danego pojazdu Średnią cenę jednostki paliwa w gminie określa na każdy rok szkolny rada gminy, w drodze uchwały, uwzględniając ceny jednostki paliwa w gminie.
d - średnie zużycie paliwa w jednostkach na 100 kilometrów dla danego pojazdu według danych producenta pojazdu
Zwrot kosztów jednorazowego przewozu następuje w wysokości określonej według wzoru:
koszt=(a-b)*c
a - liczba kilometrów przewozu drogami publicznymi z miejsca zamieszkania do przedszkola, oddziału przedszkolnego w szkole podstawowej, innej formy wychowania przedszkolnego, ośrodka rewalidacyjno-wychowawczego, szkoły podstawowej albo szkoły ponadpodstawowej, a także przewozu rodzica z tego miejsca do miejsca zamieszkania lub miejsca pracy, i z powrotem,
b - liczba kilometrów przewozu drogami publicznymi z miejsca zamieszkania rodzica do miejsca pracy i z powrotem, jeżeli nie wykonywałby przewozu, o którym mowa w lit. a,
c - stawka za 1 kilometr przebiegu pojazdu. Stawkę za 1 kilometr przebiegu pojazdu określa rada gminy, w drodze uchwały, przy czym stawka ta nie może być niższa niż określona w przepisach wydanych na podstawie art. 34a ust. 2 ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (Dz.U. z 2022 r. poz. 180 i 209).
Zwrot kosztów przewozu, następuje na podstawie umowy zawartej między wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta) a rodzicami. Mając na względzie powyższe, ustawodawca nakazał stronom takim umów, dostosowanie ich postanowień do zmienionych przepisów, w terminie 60 dni do dnia wejścia w życie ustawy. Oznacza to, że zegar odliczający czas na zmianę umowy zaczął tykać z dniem 27 października 2022 r.
Mając na względzie nową regułę obliczeniową właściwą dla wysokości zwrotu kosztów transportu, zmiana umowy, musi zostać poprzedzona uchwałą rady gminy, która określi stawkę za 1 km przebiegu pojazdu. Dotychczas rady gmin podejmowały odmienne uchwały – określające średnią cenę jednostki paliwa w gminie na każdy rok szkolny. Dla zmodyfikowania umowy, nieodzowne jest uprzednie podjęcie stosownej uchwały przez organ stanowiący gminy.
Rada gminy podejmując uchwałę w sprawie wysokości stawki za 1 km, musi uwzględnić, że nie może być ona niższa niż określona w przepisach rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 25 marca 2002 r. w sprawie warunków ustalania oraz sposobu dokonywania zwrotu kosztów używania do celów służbowych samochodów osobowych, motocykli i motorowerów niebędących własnością pracodawcy. Zgodnie z wskazanym w poprzednim zdaniu aktem koszty używania pojazdów do celów służbowych pokrywa pracodawca według stawek za 1 kilometr przebiegu pojazdu, które nie mogą być wyższe niż:
Istotny mankament zmodyfikowanych reguł rozliczeń nie wynika zatem z nowelizacji Prawa oświatowego, ale ma swoje podłoże w stawkach o których mowa powyżej, a wynikających z rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 25 marca 2002 r. Wielokrotnie wskazywano na ich archaiczność i nieadekwatność do realnych i aktualnych kosztów transportu (nie tylko paliwa, ale i wskazywanych kosztów utrzymania pojazdów).
Ustawa z dnia 31 lipca 2019 r. o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, określa warunki nabywania prawa, tryb przyznawania oraz zasady wypłacania i finansowania świadczenia dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji (art. 1 ust. 1 wskazanej ustawy). Przepis art. 2 wspomnianej ustawy ustanawia „trzy kryteria przyznania prawa do świadczenia uzupełniającego: kryterium wieku, kryterium związane z niezdolnością do samodzielnej egzystencji oraz kryterium związane z otrzymywaniem i wysokością świadczeń. Wszystkie te kryteria muszą zostać spełnione łącznie.” (wyrok Sądu Okręgowego w Bydgoszczy, VI Wydział VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, z dnia 19 sierpnia 2020 r., VI U 499/20).
Jak wskazuje sama nazwa ustawy, świadczenie uzupełniające dedykowane jest osobom niezdolnym do samodzielnej egzystencji, przy czym w akcie tym nie zdefiniowano wskazanego pojęcia.
Biorąc powyższe pod uwagę należy podkreślić, że pojęcie niezdolności do samodzielnej egzystencji występuje w:
1) art. 4 ust. 4 ustawy z dni 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych,
2) przepisach ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w tym art. 13 ust. 5 tej ustawy
Zgodnie z art. 4 ust. 4 ustawy z dni 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych „niezdolność do samodzielnej egzystencji oznacza naruszenie sprawności organizmu w stopniu uniemożliwiającym zaspokajanie bez pomocy innych osób podstawowych potrzeb życiowych, za które uważa się przede wszystkim samoobsługę, poruszanie się i komunikację.”. Z kolei art. 13 ust. 5 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych stanowi, że „w przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych orzeka się niezdolność do samodzielnej egzystencji.”.
O relacji zachodzącej pomiędzy tak samo brzmiącym ale odmiennie definiowanym pojęciem, na gruncie ww. ustaw wypowiedział się m.in. Sąd Rejonowy w Toruniu w wyroku z dnia 24 lutego 2021 r., IV U 381/20 wskazując, że:
„niezdolność do samodzielnej egzystencji na tle ustawy rehabilitacyjnej wymaga większej degradacji zdrowotnej. Ustawa o rehabilitacji mówi bowiem o naruszeniu sprawności organizmu w stopniu uniemożliwiającym zaspokajanie bez pomocy innych osób podstawowych potrzeb życiowych, a ustawa o FUS o naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych.”.
We wskazanym zakresie należy uwzględnić, że zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 31 lipca 2019 r. o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, w sprawach nieuregulowanych w niniejszej ustawie, dotyczących postępowania w sprawie świadczenia uzupełniającego, wypłaty tego świadczenia oraz wydawania orzeczeń, o których mowa w art. 2 ust. 1, stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Biorąc powyższe pod uwagę za zasadne należy uznać stanowisko wyrażone przez Sąd Okręgowy w Elblągu, IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, z dnia 29 października 2020 r., IV U 167/20, zgodnie z którym w zakresie uzyskania świadczenia uzupełniającego, kluczowe jest przesądzenie niezdolności do samodzielnej egzystencji w rozumieniu ustawy emerytalnej. W konsekwencji, posługując się nomenklaturą Sądu Rejonowego w Toruniu, dla uzyskania świadczenia uzupełniającego nie jest konieczna tak istotna degradacja zdrowia jak w przypadku uzyskania orzeczenia Powiatowego lub Wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności.
Zgodnie z najnowszymi doniesieniami:
Osoby legitymujące się ww. kategoriami orzeczeń nie muszą umawiać się na termin szczepienia. Wystarczające jest przyjście do Punktu Szczepień Powszechnych i w godzinach pracy takiego punktu i zaszczepienie się przeciwko koronawirusowi bez kolejki – po zarejestrowaniu się oraz zakwalifikowaniu do szczepienia.
Wykaz Punktów Szczepień Powszechnych został opublikowany na stronie:
Mapa punktów szczepień - Szczepienie przeciwko COVID-19 - Portal Gov.pl (www.gov.pl)
Powyżej wskazane preferencje wynikają z komunikatu Ministerstwa Zdrowia, który otrzymały Punkty Szczepień Powszechnych. Niezależnie od ww. udogodnień, należy pamiętać, że szczepienia osób z niepełnosprawnością mogą być zorganizowane w:
• ośrodkach wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi, o jakich mowa w ustawie o pomocy społecznej (środowiskowe domy samopomocy i kluby samopomocy),
• warsztatach terapii zajęciowej,
• zakładach aktywności zawodowej,
• centrach integracji społecznej,
• klubach integracji społecznej,
• ośrodkach Rehabilitacyjno Edukacyjno Wychowawczych,
• w ramach programu „Rehabilitacja 25 plus",
• szkołach przysposabiające do Pracy,
• mieszkaniach chronionych.
Na terenie ww. ośrodków mogą zostać zaszczepione:
• • osoby z niepełnosprawnością korzystające z tych placówek,
• opiekunowie tych osób,
• personel tych placówek.
Aby zorganizować szczepienia na terenie swojej placówki, każdy ośrodek powinien nawiązać współpracę z wybranym punktem szczepień i przygotować listę osób chętnych do zaszczepienia. (https://www.rpo.gov.pl/pl/content/zasady-szczepien-na-covid-osoby-z-niepelnosprawnosciami-mz-RPO)
Epidemia COVID-19 utrudnia m.in. bieżące wydawanie orzeczeń o stopniu niepełnosprawności. W celu niedopuszczenia do sytuacji, w której osoby z niepełnosprawnościami utraciły by możliwość zapewnienia sobie ciągłości w dysponowaniu stosownymi orzeczeniami, w tzw. specustawie COVID-19 wprowadzono art. 15h. Jeżeli termin ważności orzeczenia o stopniu niepełnosprawności upływa w okresie obowiązywania epidemii, orzeczenie zachowuje swoją ważność:
Aktualnie najbardziej prawdopodobne jest utracenie ważności orzeczenia, ze względu na wydanie nowego, nie można jednak pomijać również drugiego z ww. momentów, mającego charakter graniczny.
Dopóki nie zostanie wydane nowe orzeczenie, dopóty obowiązującym jest stare orzeczenie, aż do nastąpienia 60. dnia od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego lub epidemii.
W konsekwencji orzeczenie takie stanowi dalszą podstawę do kwalifikowania danej osoby do posiadającej taki stopień niepełnosprawności jaki z niego wynika. Innymi słowy, mocą przepisów specustawy COVID-19, wskazany w orzeczeniu okres ważności ulega wydłużeniu aż do zaistnienia pierwszego z ww. momentów, bez konieczności zmiany treści samego orzeczenia (dokumentu).
Wskazana reguła ma istotne znaczenie również w kontekście świadczeń, które są związane z posiadaniem ważnego orzeczenia (np. zasiłek stały)
W praktyce doradczej ujawniają się pytania dotyczące tego, czy następcze ustalenie, w ramach kolejnego orzeczenia o stopniu niepełnosprawności lżejszego stopnia niepełnosprawności niż dotychczasowy będzie wiązało się z uznaniem wypłaconych świadczeń za niezależne i koniecznością ich zwrotu.
We wskazanym zakresie należy podkreślić, że wydanie nowego orzeczenia (a właściwie uzyskanie przez nie przymiotu ostateczności) reguluje stan prawny na przyszłość. Nie zmienia tego okoliczność, iż orzeczenie to zostało wydane później niż w normalnej, niekoronawirusowej, rzeczywistości. W konsekwencji nie sposób uznać, że pobieranie świadczeń, ze względu na ustawowe wydłużenie okresu uznania za osobę o określonym stopniu niepełnosprawności, ze względu na utrudnienia w terminowym wydaniu nowego orzeczenia może stanowić podstawę uznania, że świadczenie było nienależne i podlega zwrotowi. Przez tak długi czas, jaki był konieczny do wydania nowego orzeczenia, stare wywoływało wszelkie skutki prawne w tym było wystarczającą podstawą dla uznania, że osoba posiada określony w orzeczeniu stopień niepełnosprawności.
Uzyskanie świadczenia pielęgnacyjnego warunkowane jest wieloma czynnikami o których mowa w art. 17 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (tj. Dz. U. z 2020 r. poz. 111, dalej: u.ś.r.). Jednym z nich jest rezygnacja z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. Jak wskazuje się w orzecznictwie „świadczenie pielęgnacyjne nie jest przyznawane za samą opiekę nad osobą niepełnosprawną, (…), lecz za faktyczny brak możliwości podjęcia zatrudnienia z powodu konieczności sprawowania tej opieki lub za rezygnację z zatrudnienia w celu jej sprawowania. Nie może być ono zatem traktowane jako zastępcze źródło dochodu.” (wyrok WSA w Olsztynie, II SA/Ol 34/21)
Aktualnie najbardziej prawdopodobne jest utracenie ważności orzeczenia, ze względu na wydanie nowego, nie można jednak pomijać również drugiego z ww. momentów, mającego charakter graniczny.
„Sposób sprawowania opieki nie został określony w ustawie o świadczeniach rodzinnych i dlatego należy go rozpatrywać przez pryzmat celu tej regulacji, z której wynika, że musi mieć ona charakter stały bądź długotrwały i odnosić się do wszystkich niezbędnych potrzeb życiowych osoby pozostającej pod opieką, których z uwagi na niepełnosprawność nie jest w stanie sama sobie zapewnić. (…)
Dla rozstrzygnięcia zatem sprawy w przedmiocie świadczenia pielęgnacyjnego konieczne jest ustalenie, czy rodzaj lub ilość czynności z zakresu sprawowanej opieki nad osobą niepełnosprawną w stopniu znacznym, wykonywanych przez osobę ubiegająca się o świadczenie uniemożliwia tej osobie podjęcie i wykonywanie pracy zarobkowej” (wyrok WSA w Gdańsku z dnia 25 lutego 2021 r., III SA/Gd 1192/20).
Powyższe wymusza ocenę każdej sytuacji w sposób indywidualny i utrudnia czynienie wniosków uogólnionych w oparciu o orzecznictwo. Niemniej jednak zasadne wydaje się wskazanie chociażby na wyrok WSA w Gdańsku z dnia 8 kwietnia 2021 r., III SA/Gd 58/21, zgodnie z którym „dla przyjęcia, iż opieka wyklucza możliwość zatrudnienia, nie jest konieczne aby jej wykonywanie następowało w innym zakresie niż czynności związane z codziennym funkcjonowaniem osoby niepełnosprawnej. Prawdą jest, że przygotowywanie posiłków, sprzątanie domu, czy zakupy są czynnościami dnia codziennego. Pomoc przy czynnościach higienicznych, spożywaniu posiłków, zażywaniu leków można zaś traktować, jako czynność dnia codziennego, ale dotyczącą codzienności opiekunów osób niepełnosprawnych, które to czynności w połączeniu z czynnościami dotyczącymi zajmowania się domem, mogą wypełniać cały dzień. Z okoliczności sprawy wynika, że opieka nad matką skarżącego zajmuje znaczną część dnia. (…)Podsumowując tę część rozważań Sąd wskazuje, że o istnieniu związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy niepodejmowaniem zatrudnienia a koniecznością sprawowania opieki przesądza w istocie to, jaki jest rzeczywisty zakres tej opieki, jakie są potrzeby danej osoby niepełnosprawnej, wynikające z posiadanych przez nią konkretnych schorzeń. Jak wskazano wyżej ustalenia te w rozpoznawanej sprawie w wyczerpujący sposób można było poczynić na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, obejmującego orzeczenie o stopniu niepełnosprawności oraz wywiad środowiskowy.”/
Niemniej jednak nie można pomijać okoliczności na które wskazał WSA w Olsztynie w wyroku z dnia 18 lutego 2021 r., w którym to orzeczeniu wskazano, że zakres sprawowanej opieki musi uzasadniać niepodejmowanie pracy zarobkowej, aby możliwe było uzyskanie świadczenia pielęgnacyjnego. Taki stan nie zachodzi, jeżeli obowiązki osoby sprawującej opiekę, sprowadzają się w istocie, do prowadzenia gospodarstwa domowego „w którym skarżący wraz ze swoją rodziną również zamieszkuje i nie wykraczają one poza podstawowe obowiązki domowe, które wykonywane są w każdym gospodarstwie domowym przez osoby pracujące nawet w pełnym wymiarze czasu pracy. Natomiast pomoc matce – (…) - polega na przygotowywaniu kąpieli, wykupowaniu leków i ich dawkowaniu, organizowaniu wizyt lekarskich lub wychodzeniu na spacery. (…) W związku z tym w aktualnym stanie faktycznym nie sposób uznać, że konieczność sprawowania opieki nad matką uniemożliwia skarżącemu podjęcie zatrudnienia.”.
Jak wskazał WSA w Gdańsku w wyroku z dnia 4 marca 2021 r., III SA/Gd 1197/20, „rezygnację z pracy należy rozumieć zarówno jako zaprzestanie konkretnego działania, ale także jako jego niepodejmowanie z uwagi na wystąpienie przeszkody uniemożliwiającej to działanie. Wykładnia omawianego pojęcia musi się odbywać przez pryzmat celu jakiemu służą świadczenia opiekuńcze, którym jest zrekompensowanie osobom wymagającym opieki i osobom opiekę tę sprawującym, utraconego zarobku i wydatków związanych z koniecznością zapewnienia tej opieki. (…). O braku związku przyczynowo- skutkowego pomiędzy niepodejmowaniem pracy a koniecznością sprawowania opieki nad bliską osobą niepełnosprawną, nie może w szczególności przesądzać słaba aktywność zawodowa wnioskodawcy (w przypadku skarżącej okres 5 lat pracy).”
Podobne stanowisko zajął WSA w Gorzowie Wlkp. w wyroku z dnia II SA/Go 47/21, uznając, że „fakt, że skarżąca nie pracowała chwili powstania niepełnosprawności męża ani też w późniejszym okresie nie przekreśla możliwości przyznania jej świadczenia pielęgnacyjnego. Przepis art. 17 ust. 1 u.ś.r. nie łączy bowiem uprawnienia do świadczenia pielęgnacyjnego jedynie z faktycznym zaprzestaniem zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w rozumieniu art. 3 pkt 22 u.ś.r., czy z rezygnacją z realnej propozycji takiej pracy, ale wskazuje, iż również niepodejmowanie zatrudnienia z powodu konieczności sprawowania opieki nad osobą niepełnosprawną pozwala na przyznanie tego świadczenia. Jest ono zatem skierowane do osób obiektywnie zdolnych i gotowych do wykonywania pracy zarobkowej, które dobrowolnie nie podejmują tego rodzaju pracy w celu wykonywania czynności związanych z opieką nad osobą wymagającą opieki. Jest to świadczenie rekompensujące brak możliwości uzyskiwania dochodu z pracy zarobkowej w związku z rezygnacją z zatrudnienia lub niepodejmowaniem tego zatrudnienia (innej pracy zarobkowej) w celu sprawowania opieki nad niepełnosprawnym członkiem rodziny. (…) Niewątpliwie w kontrolowanej sprawie stan męża skarżącej niezdolnego do samodzielnej egzystencji powoduje, iż wymaga on całodobowej opieki, która jak wynika z wywiadu jest wykonywana przez wyżej wymienioną we wszystkich sferach życia codziennego. Tego rodzaju zakres opieki powoduje, iż skarżąca nie może podjąć zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Ponadto wskazać należy, że przepis art. 17 ust. 1 u.ś.r. nie zakreśla żadnych ram czasowych, co do wykazania rezygnacji z zatrudnienia (czy też jego niepodejmowania) z powodu konieczności sprawowania opieki.”.
Jak wskazał WSA w Lublinie z wyroku z dnia 16 marca 2021 r., II SA/Lu 728/20 „organ odwoławczy, błędnie wykluczając stałość sprawowania opieki skarżącej nad matką, wadliwie wywiódł z treści art. 17 ust. 1 u.ś.r. wymóg wspólnego zamieszkiwania opiekuna i osoby nad którą sprawuje opiekę i sprawowania całodobowej opieki, którymi to pojęciami w żadnym miejscu tego przepisu prawodawca się nie posługuje.
Obowiązujące w tym zakresie orzecznictwo, które sąd w całości podziela, wskazuje, że wspólne zamieszkiwanie osoby niepełnosprawnej i jej opiekuna, nie jest warunkiem uzyskania świadczenia, którego sprawa dotyczy (…). Należy mieć bowiem na uwadze, że tylko gdy odległość pomiędzy miejscami zamieszkania opiekuna i wymagającego pomocy jest zbyt duża, wówczas rzeczywiście - mając na uwadze zgromadzony w sprawie określony materiał dowodowy obrazujący przede wszystkim stan zdrowia osoby niepełnosprawnej i wynikające z niego wymagania - można przyjąć, że uniemożliwia to sprawowanie opieki, o której mowa w art. 17 ust. 1 pkt 4 u.ś.r. W wypadku jednak, gdy odległość taka jest niewielka, za niewłaściwe uznaje się twierdzenie, że wyklucza ona możliwość sprawowania stałej opieki nad osobą niepełnosprawną.
Ważne bowiem jest aby opiekun pozostawał w ciągłej dyspozycji swego podopiecznego, przez co należy rozumieć także sytuację, w której oprócz sprawowania opieki, wykazuje gotowość niesienia pomocy zarówno w dzień, jak i w nocy, przy czym chodzi tu o opiekę stałą lub długoterminową, a nie tylko o opiekę rozumianą jako wykonywanie czynności opiekuńczych bez przerwy przez 24 godziny na dobę. Innymi słowy przepis art. 17 ust. 1 nie uzależnia otrzymania świadczenia pielęgnacyjnego od obowiązku zamieszkiwania opiekuna z osobą nad którą jest sprawowana opieka, ani też od sprawowania opieki nieustannie przez całą dobę.”
Zgodnie ze stanowiskiem WSA w Gdańsku wyrażonym w wyroku o sygn. III SA/Gd 19/21 „istotnym jest również podkreślenie, że wnioskodawczyni ma pod opieką czworo małoletnich dzieci (w wieku 6, 4 i 2 lata – bliźnięta). W świetle zasad doświadczenia życiowego niezwykle trudne jest w takiej sytuacji pogodzenie czynności opiekuńczych nad małymi dziećmi z opieką nad dorosłą osobą niepełnosprawną. Jak zasadnie podniósł organ odwoławczy tego typu sytuacja faktyczna wskazuje z jednej strony na to, że w rzeczywistości skarżąca nie może poświęcać całego swojego czasu na opiekę nad matką (która to opieka w świetle art. 17 ust. 1 u.ś.r. ma być opieką stałą lub długotrwałą), z drugiej zaś, że ewentualne niepodejmowanie zatrudnienia jest podyktowane nie koniecznością opieki nad matką (jako okoliczność wyłączna) lecz także opieką nad małoletnimi dziećmi.”
Świadczenie pielęgnacyjne, zgodnie z art. 17 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (tj. Dz. U. z 2020 r. poz. 111, dalej: u.ś.r.) „nie jest przyznawane za samą opiekę nad osobą niepełnosprawną, (…), lecz za faktyczny brak możliwości podjęcia zatrudnienia z powodu konieczności sprawowania tej opieki lub za rezygnację z zatrudnienia w celu jej sprawowania. Nie może być ono zatem traktowane jako zastępcze źródło dochodu.” (wyrok WSA w Olsztynie, II SA/Ol 34/21).
Uzyskanie świadczenia pielęgnacyjnego warunkowane jest wieloma czynnikami o których mowa w art. 17 u.ś.r. Jedną z okoliczności uniemożliwiających uzyskanie tego świadczenia jest posiadanie przez osobę sprawującą opiekę ustalonego prawa do emerytury (art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a u.ś.r.). Pomimo literalnego (dosłownego) brzmienia ww. przepisu, posiadanie uprawnień emerytalnych nie musi przekreślać uzyskania świadczeń pielęgnacyjnych. Powyższe wynika z rozbieżności interpretacyjnej, która kreuje trzy linie orzecznicze, z pośród, których dwie pierwsze, korzystne dla osób zainteresowanych wydają się być wiodące. Zjawisko to w sposób szczegółowy ukazał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi, w wyroku z dnia 31 marca 2021 r., II SA/Łd 22/21.
Jak wskazano w ww. wyroku, „uwzględniając kryterium częstotliwości wyrażania poszczególnych poglądów przez judykaturę, jak i mając na uwadze ewolucję poglądów i argumentów poszczególnych składów orzekających na przestrzeni czasu, za dominujący można obecnie przyjąć pogląd, opowiadający się za przyznaniem uprawnionemu prawa wyboru świadczeń, z czym wiąże się zawieszenie prawa do emerytury w przypadku zbiegu prawa do emerytury i prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. Niewiele rzadziej wyrażany jest również, zwłaszcza przez wojewódzkie sądy administracyjne pogląd, opowiadający się za przyznawaniem uprawnionym świadczenia pielęgnacyjnego w wysokości różnicy między tym świadczeniem a świadczeniem emerytalnym. Natomiast często przyjmowany do czasu podjęcia wskazanego wyroku Trybunału Konstytucyjnego, a obecnie raczej incydentalnie, pogląd wyraża przekonanie, że osobie o ustalonym prawie do emerytury nie przysługuje w ogóle świadczenie pielęgnacyjne. (…)
Zwolennicy zawieszenia prawa do emerytury uznają, że osoba, która spełnia warunki do przyznania wyższego świadczenia pielęgnacyjnego i chce je otrzymać, a pobiera emeryturę, winna móc dokonać wyboru jednego z tych świadczeń poprzez rezygnację z pobierania świadczenia niższego. Wybór ten może zrealizować poprzez złożenie do organu rentowego wniosku o zawieszenie prawa do emerytury na podstawie art. 103 ust. 3 u.e.r.f.u.s. Zawieszenie prawa do emerytury, zgodnie z art. 134 ust. 1 pkt 1 u.e.r.f.u.s. skutkować będzie wstrzymaniem wypłaty emerytury poczynając od miesiąca, w którym została wydana decyzja o wstrzymaniu wypłaty (art. 134 ust. 2 pkt 2 u.e.r.f.u.s.). Emerytura jest prawem niezbywalnym, ale uznać należy, że zawieszenie tego prawa eliminuje negatywną przesłankę z art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a) u.ś.r., w postaci posiadania prawa do emerytury. Przedstawiciele tego nurtu podnoszą, że istota ograniczenia prawa do zasiłku pielęgnacyjnego dla emeryta, wynikająca z art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a) u.ś.r., musi być interpretowana jako wiążąca się nie z samym prawem do emerytury, lecz z jego realizacją w postaci wypłaty świadczenia. Skoro zawieszenie prawa do emerytury skutkuje wstrzymaniem jej wypłaty, to eliminuje się w ten sposób negatywną przesłankę wyłączającą nabycie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. (…) Zwolennicy drugiego z poglądów (…) przyjmują, że osobie posiadającej uprawnienie do jednego ze świadczeń wymienionych w powyższym przepisie należy przyznać świadczenie pielęgnacyjne, jednakże – odmiennie niż to zaprezentowano w przypadku pierwszego kierunku interpretacyjnego – nie w związku z zawieszeniem prawa do emerytury, lecz w wysokości stanowiącej różnicę między wysokością tego świadczenia wynikającą z ustawy i pobieranym świadczeniem emerytalnym lub rentowym. Istotną bowiem cechą osób, będących adresatami zawartej w art. 17 ust. 1 u.ś.r. normy prawnej określającej przesłanki przyznania świadczenia pielęgnacyjnego, jest sprawowanie opieki nad niepełnosprawnym członkiem rodziny i związaną z tym rezygnacja z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej.
Przedstawiciele ostatniego z wyróżnionych poglądów, incydentalnie obecnie wyrażanego, opierając się wyłącznie na literalnym brzmieniu art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a) u.ś.r., wykluczyli – (…) – zarówno możliwość przyznania świadczenia pielęgnacyjnego osobie mającej prawo do emerytury, jak i możliwość wyboru korzystniejszego w danym momencie świadczenia. Ich zdaniem przemawia za tym wykładnia językowa przywołanego przepisu, a także odrębność systemu ubezpieczeń emerytalno-rentowych i świadczeń rodzinnych. Podnoszą oni, że art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a) u.ś.r. wprost wyłącza prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osób wymienionych w art. 17 ust. 1 i ust. 1a u.ś.r. w sytuacji, w której osoba sprawująca opiekę ma ustalone prawo do emerytury. W takim przypadku nie jest możliwe uzyskanie świadczenia pielęgnacyjnego. Przepisy u.ś.r. nie umożliwiają przy tym miarkowania, czy też uwzględniania szczególnej sytuacji finansowej bądź rodzinnej wnioskodawcy, zakładając, że w każdym przypadku nie jest możliwy zbieg świadczeń emerytalnego i świadczenia pielęgnacyjnego. Takie rozstrzygnięcie nie narusza – w ich opinii – zasady równości określonej w art. 32 ust. 1 Konstytucji RP.”